Fjalor Shqip

BIE I jokal.

1. Rrëzohem nga një vend i lartë në një vend më të ulët, këputem nga lart posht ë(për trupat nën veprimin e peshës së tyre). Ra një tullë (një gur, një kokërr). Ra tavani. Ra një yll. Ra një aeroplan. Ra nga shkëmbi (nga buza, nga bregu). Ra nga pema (nga dega).
2. Rrëzohem përdhe, kur humbas mbështetjen, lidhjen ose drejtpeshimin; rrëzohem padashur, gremisem, shembem. Ra lisi (mullari). Ra shtëpia (muri, gardhi). Ra makina. Ra në borë (në baltë, në rrugë, në kalldrëm, në dysheme). Ra me bark (përmbys, më hundë, sa gjatë gjerë).
3. vet. veta III. Shqitet, hiqet a shkëputet nga një vend ose nga e tëra, rrëzohet. Bien gjethet. I ranë qimet (flokët). Më ra thoi. I ka rënë boja. I ka rënë pulla (zarfit). I ra gjuha këmborës. Bie një rrokje (një tingull). gjuh.
4. Ulem vetë ndenjur, më gjunjë ose shtrirë; shtrihem; hidhem, lëshohem drejt dikujt a diçkaje. Bie në shtrat (në krevat, në rroba, në dyshek). Bie barkas (më gjunjë, përmbys, në shpinë). Bie poshtë shtrihem të fle. Bie të fle. I ra në krahë (në prehër, ndër këmbë). Ra i sëmurë zuri shtratin nga një sëmundje.
5. Rrëzohem i plagosur ose i vdekur; vritem a vdes, jap jetën për një çështje të drejtë. Ra në betejë (në luftë, në fushën e nderit, në krye të detyrës). Ra dëshmor (si hero, heroikisht). Ra për liri (për atdhe). Ra fli (theror). Një bie, mijëra ngrihen.
6. vet. veta III. Rrjedh teposhtë, kullon, del e shkon poshtë; bised. derdhet (për lumin, përruan etj.). Bie ujëvara (rrëkeja, çurka). Më bien lot. Më bie gjak nga hundët. I bien jargë. Më bien djersë. Bie pikë-pikë. Lumi bie në det.
7. vet. veta III. Rrëzohet mbi tokë nga lart (për reshjet); përhapet mbi tokë e mbi sendet, mbulon tokën e sendet. Bie shi (borë, breshër, llohë, vesë). Bie brymë. Bie mjegull. Bie pluhuri (tymi). Bie me shtamba (me rrëshekë). Fryn e bie.
8. vet. veta III. Varet lirshëm teposhtë; ulet e mbështetet lirshëm mbi diçka tjetër, shtrihet mbi diçka. Bie perdja. I ranë krahët poshtë. I kanë rënë supet. I ranë pantallonat. I ra koka në gjoks. I bien flokët mbi supe (mbi ballë). I bie kapela mbi sy. I ka rënë gusha. I kanë rënë faqet.
9. Heq dorë nga qëndresa, pushoj qëndresën, dorëzohem (për kala, për qytete, për shtete). Ra qyteti. Ra kështjella (kalaja). Ra perandoria. Ra pa luftë.
10. Zbres nga fuqia, humbas pushtetin, vendin, detyrën etj.; caktohem në një detyrë më të ulët; vet. veta III humbet fuqinë vepruese, nuk vepron më, shfuqizohet (për ligjet. etj.). Ra qeveria (kabineti). Ra nga fuqia (nga froni). Bie një ligj nga fuqia. Ra ky mendim.
11. vet. veta III. Zbret pjerrtas ose pingul, shkon drejt një vendi më të ulët. Shkëmbi bie thikë. Shpati bie pingul (pjerrtas). Kodra bie butë. Bie shkallë-shkallë.
12. Shikoj në një drejtim, përshkoj; i dal; vet. veta III kalon, del. I bie fushës (bregut të lumit). Bjeri vaut! I bie nga kjo rrugë. I bie shkurt (drejt, rrotull, qark, anash, nga e majta, nga qendra). I ra kryq e tërthor (pash më pash).
13. Zbres, lëviz tatëpjetë; shpërngulem e zbres nga një krahinë më e lartë dhe vendosem në një më të ulët; vij a shpërngulem nga malësia në fushë ose nga fshati në qytet. Ra në fushë. Ranë në Shkodër.
14. bised. Vete për të bujtur, shkoj për të kaluar natën. Ranë te një mik. Ra në hotel. I ra në shtëpi.
15. vet. veta III. Ulet, pakësohet (si numër, si sasi, si vëllim etj.); edhe veta I më ulet vlera, humbas cilësinë, zbres në një shkallë më poshtë. Bie numri. Ra çmimi.
16. vet. veta III. Pakëson a humbet forcën e vet, i ulet vrulli, dobësohet, zbutet. Ra era (deti). Ra të nxehtët (të ftohtët). Flakët po binin. Bie fashë qetësohet, pushon. I ranë ethet. I ra temperatura.
17. fig. Humb vlerat a cilësitë e mira; më keqësohet gjendja; ulem nga ana morale, marr të tatëpjetën. Ra nga mjeshtëria (nga zanati). Ka rënë në mësime. Bie nga shëndeti.
18. vet. veta III. Ndodh, vjen rastësisht; qëllon. rastis; e merr, e prek, e përfshin (kryes. me një trajtë të shkurtër të përemrit vetor në r. dhanore). Më ra udha (rruga). Më ra rasti. Më ra puna. I ra (e zuri) lotaria. Më ra ndër mend. I ranë sytë mbi diçka. Më ra (më hyri, më shkoi, më erdhi) në vesh.
19. vet. veta III. Qëllon në një kohë të caktuar, e ka kohën në një vit, në një muaj, në një javë a në një ditë të caktuar, rastis. Bie të hënën. Bie në fund të javës. Kur bie Viti i Ri? Ra në pranverë.
20. edhe fig. Ndodhem papritur ose padashur në rrethana zakonisht të këqija e të vështira; arrij në një gjendje të caktuar, kaloj në një gjendje shpirtërore; hyj, futem (edhe në një varg njësish frazeologjike). Ra në grackë (në lak, në kllapë, në kurth, në grep). Ra në greminë. Ra në pritë (në pusi). Ra në rrezik (në fatkeqësi). Ra në hall (në vështirësi, në bela). Ra rob (pre, viktimë). Ra në burg. Ra brenda. thjeshtligj. e futën në burg. Iku nga tymi e ra në zjarr. fj.u.
21. Ndesh papritur në diçka; gjej;. befas diçka, zakonisht me shumicë; turrem i etur mbi diçka. Ra në tokë të butë. Ra sharra në gozhdë. Ramë në një pyll. Gjeologët ranë në bakër. Delet ranë në kripë. Ra si kali në tagji.
22. Qëlloj në një grup njerëzish, rastis me të tjerë, hyj rastësisht në marrëdhënie me dikë ndodhem. Ra në një familje (në një kolektiv) të mirë. Kishte rinë me shokë të këqij. Ra në një klasë të dalluar. Ra me ca udhëtarë të njohur.
23. edhe fig. E godit, e qëlloj me diçka (zakon. me një trajte të shkurtër të përemrit vetor në r. dhanore). I ra me gur (me grusht, me shkelma, me pëllëmbë, me shkop, me kamxhik). I ra me pushkë (me kobure, me top, me shpatë, me shigjetë). I ra kokës (turinjve). I ra në kurriz (në krah). I ra kalit. I bie topit. I bie tokës me këmbë. Më ra era në shpatulla. I ra rrufeja. I ra nga prapa. I ra në lule të ballit. S'bie rrufeja dy herë në një lis. fj. u. Nuk bie reja (rrufeja) në hithra. tall. Nuk i hipën dot dardhës, i bie fikut. fj. u. S’ka ç'i bën gomarit, i bie samarit. fj. u.
24. vet. veta III edhe fig. Drejtohet, shkon në një pikë a në një vend të caktuar, përplaset a zë vend diku; më prek a më godit një nga shqisat a një organ te trupit (për dritën për erën, për zërin etj.); më prek a më godit ndjenjat. Ra në shenj. I bie drita. Më bien rrezet në sy. Topi ra në mur. I ra dielli në kokë. Më ra rëndë ushqimi. I ra rëndë ajo fjalë. Më ra si plumb,(si rrufe).
25. Godit diçka: për të nxjerrë një tingull a një zë, bëj të tingëllojë; vet. veta III nxjerr një tingull a një zë kur goditet, tingëllon; dëgjohet (një zë, një krismë etj.). I bie derës (ziles, çangës). I bie daulles. I bie fort (ngadalë). Bie dera (zilja, kambana, telefoni, ora). Bie, boria (sirena). Bien pushkë. I bie pragut të dëgjojë dera (i bie derës të dëgjojë qilari) e hedh fjalën për diçka. Kur ta varësh zilen, duhet t'i biesh. fj. u.
26. Luaj me një vegël muzikore; luaj një pjesë muzikore; vet. veta III nxjerr tinguj një vegël muzikore, dëgjohet, tingëllon. I bie një vegle:I bie lahutës (fyellit, çiftelisë, gajdes, violinës, pianos). Nuk di t'i bie kitarës:Binte muzika. Binin sazet. I bie një kënge popullore (një valsi, një tangoje)
27. Sulem mbi dikë a mbi diçka, vërsulem; e sulmoj dhe e godit. Ranë mbi armikun. I ranë pushtuesit. Bini mbi ta! I ranë qytetit. Ra ujku ndër dhen. Ra bisha në bagëti. Ra dhelpra në pula.
28. fig. bised. Sulmoj me fjalë, qortoj a kritikoj rreptë; i vërsulem, e godit. I ra kundërshtarit. I ra një vepre (një romani). I ra pa të drejtë. I ra në kokë. I ra pas shpine (prapa krahëve).
29. vet. veta III. Ndodhet në një vend, gjendet, shtrihet në një anë, është. Bie në veri. Bie afër (larg). Bie nga e majta (djathtas). Ku bie ky fshat? Na bie në rrugë. Bie nga oborri. Bie në Shqipëri. Bie i treti (i fundit). Theksi bie në fund. gjuh.
30. vet. veta III. Fillon, vjen dhe përhapet, shtrihet e sundon mbi dikë a mbi diçka, mbulon, pllakos. Bie errësira (nata, mbrëmja, muzgu). Ra agu (mëngjesi). I bie drita (hija). Ra drita zbardhi agoi. Ra dielli doli dielli. Ra qetësi (heshtje). Ra zjarr. I ra flaka. I ra, një çehre (një ngjyre) e verdhë.
31. vet. veta III fig. Vjen e përhapet; me kap, më zë, më prek, më godit; më vjen. Ra gripi (kolera). I ra një sëmundje. I ra barku i verës. I ra sëmundja e tokës. U ra flama (pulave). I ra pika (damllaja).
32. Hyj në marrëveshje me dikë, hyj në marrëdhënie të caktuara me të; pajtohem në mendime a në veprime me dikë, lidhem. Bie në marrëveshje (në ujdi, në fjalë). Bie në kuvend. Ranë në pazar. S’bie në kompromis. libr. Ra në grindje,(në sherr). Bie në kundërshtim me dikë; a me diçka.
33. bised., Kam lidhje gjaku, farefisnie ose afërsie. Më bie kushëri i parë kunat). Bien baxhanakë (krushq).
34. bised. Bëj një punë shpejt me një vegël; heq a pastroj me një mjet; punoj me një vegël, i jap (zakon. me një trajtë të shkurtër te përemrit vetor në r. dhanore).I rashë me fshesë dhomës. U bie më furçë këpucëve (rrobave, mureve). I bie me brisk mjekrës (faqes). I bie me drapër (me kosë). Ra drapri (në ara) nisën te korrat. I bie kosës me grihë (me limë). I bie me zdrukth. Bjeri kazmës! puno!
35. bised. Jepem pas diçkaje, më tërheq shume diçka; lidhem me dikë a me diçka dhe kujdesem shumë për të. Bie pas muzikës (pas pikturës, pas artit; pas sportit). Bie pas punëve. Kishte rënë pas qejfeve (pas rehatit, pas rakisë). Bie pas fëmijës.
36. fig. Lodhem shumë, duke bërë të njëjtën gjë vazhdimisht, këputem se beri diçka pa pushim (edhe në disa njësi frazeologjike). Më ranë këmbët (copë) së ecuri (së kërkuari).
37. bised. Nis diçka shtruar dhe i jap fund, e faroj diçka; filloj të ha me ngulm një gjellë a diçka tjetër ose të pi diçka dhe e mbaroj shpejt; i futem, i përvishem (një gjelle etj.). I ra kosit (byrekut, bakllavasë, verës). U ra fasuleve (patateve). I ra pjatës (tepsisë). U ra mollëve. U ranë shqerrave e i therën (i shitën).
38. vet. veta III. Më nxë, më vjen për shtat, më rri si duhet, më bën. Më bien mirë këpucët. S'i bie fustani. Më bien tamam. Mezi më bien.
39. vet. veta III fig. Më vjen për shtat, përputhet, pajtohet me diçka, më shkon, më vjen në një mënyrë (me një trajtë te shkurtër të përemrit vetor në r. dhanore). Na bie mirë (keq).I bie mbarë. I bie për shtat i pëlqen, i vjen ashtu si do ai. I binte pas qejfit (pas midesë, pas dëshirës).
40. vet. veta III edhe fig. bised. Më kushton; më qëllon ta blej, ta paguaj diçka (lirë a shtrenjte). Na ra lirë (shtrenjtë). U ra sa qimet e kokës e blenë shumë shtrenjtë.
41. Më përket; më takon, e kam unë përsipër. I ra në pjesë (në hise). Nga sa na bie? Më bie radha. Më bie barra (përgjegjësia). I bie për detyrë. I ra atij të fliste. Të bie ty të shkosh. I bie merita (nderi). Ra në kurrizin tim. Ra mbi supet (mbi shpatullat) e mia. Shpenzimet bien mbi të. Mos fut hundët tek s'të bie!
42. Them diçka, flas në një mënyrë. I bie drejt (shkurt anës e anës, larg e larg). I bie copë. Mirë i ka rënë.
43. vet. veta III. Lëshon, ka. Bie erë. I bie erë të keqe (goja, plaga). Bie era shkrumb. Bie erë barut. Po s'hëngre hudhra, s'bie erë. fj. u.
44. përd. pavet. sipas kuptimeve 4, 12, 14,20, 23, 25-28, 32, 34, 37, 42. S'i bihet murit me kokë. fj. u.

BIE II kal.

1. Mbart diçka nga vendi ku është dhe e sjell afër, sjell; e zhvendos, e sjell dikush nga larg në vendin ku jam unë; kund. shpie, çoj. E bie dollapin nga kati i dytë në të parin. E bie nga Shkodra në Tiranë. E bie tryezën afër dritares. I pruri me karrocë (me makinë, në krahë). I prunë eshtrat e rilindësit të shquar në atdhe. E prunë ujin (dritën elektrike) në fshat. Më bjer një kazmë (një lopatë, një darë)! I pruri një karrige. Më bjer një pjatë (një lugë)! Më bjer një gotë ujë! Bjerma ta shoh!
2. Marr e sjell diçka me vete, sjell diçka për një njeri; vet. veta III sjell, çon diku, nxjerr. I pruri një letër (një telegram). I pruri një dhuratë. Pruri një lutje (një kërkesë, një ankesë). Bjere edhe djalin kur të vish! Bie me vete. Lumi pruri kërcunj. E pruri rryma. E prunë me zor.
3. Vij e bëj të ditur, vij e njoftoj diçka, sjell një lajm a diçka tjetër, sjell. Pruri një lajm (të mirë,të keq). Ka prurë një përgjigje. Pruri të falat (përshëndetjet, falënderimet) e dikujt.
4. Nxjerr dhe parashtroj, paraqit; e sjell, e nxjerr atje ku dua. Bie prova (argumente, fakte). Bie një shembull (një citat). E pruri fjalën (bisedën, muhabetin). E bie në mend.
5. fig. Sjell një pasojë, shkakton; bëj të ketë; siguroj; sjell. Kjo erë bie shi. Bie dobi (të mira, mbarësi, gëzim). Bie shëndet. Pruri çrregullime (vështirësi, pengesa, fatkeqësi). Bie si pasojë. E pruri koha (rasti). Ja pruri mbarë. Sido që ta bjerë puna sido që të ndodhë, sido që të jetë. Ç'bie sahati, nuk bie moti. fj. u.
6. Tërheq për të ardhur, bëj të vijë; më sjell diku, më çon. E pru malli për djalin. Ç'erë (ç'e mirë) të pruri? Ç'dreq e pruri? thjeshtligj. Gjurmët e prunë deri në shtëpi.
7. Bëj të jetë, e sjell në një gjendje të caktuar. E bie në rregull (në vijë). E pruri në qejf (në vete). E pruri në terezi punën. bised. E pruri në atë ditë (në atë gjendje) e soll në një gjendje shumë të keqe. E pruri në fuqi.