Ha ‹ kuptimi ‹ FJALË

HA kal.

1. Përtyp dhe kapërdij diçka për t'u ushqyer (zakonisht gjëra jo të lëngshme ose gjysmë të lëngshme). Ha bukë (mish, patate, hudhra). Ha gjellë (supë). Ha mollë (rrush, portokall). Ha karamele (çokollata). Ha sheqer. Ha akullore. Ha kos.
2. Ushqehem; përdor si ushqim; marr ushqimin në një kohë të caktuar (për drekë, për darkë etj.). Ha në shtëpi (në restorant, në mensë). Ha shumë (pak). Ha shpejt (ngadalë, herët, vonë). I ha shumë ëmbëlsirat. Nuk e ha dhjamin. Ha mëngjes (drekë, zëmër, darkë). I jap të hajë. Ha bukën time nuk u bie në qafë të tjerëve. Ha bukën e mikut, bën duanë e armikut. fj.u. Kur s'ke pulën, ha (edhe) sorrën. fj.u. Ç'i ha goja do t'ia tregojë boja. fj.u.
3. Kafshoj; thumboj, pickoj. E hëngri gem. E hëngri grerëza. E hëngri gjarpri. E ha me dhëmbë. E kanë ngrënë pleshtat (tartabiqet).
4. E gërryej a e grij pak e nga pak, e brej duke e kruar a duke e fërkuar me diçka ose pas diçkaje, e prish diçka duke e copëtuar grimca-grimca. Ndryshku e ha hekurin. Pusi e ka ngrënë litarin. I ka ngrënë mola rrobat. E ka ngrënë krimbi drurin. Uji ha edhe gurin. E ka ngrënë lumi (përroi) bregun. I hëngri pak anët (qoshet). Po i ha myku. Ha me limë. E ha me dhëmbë perin e këput me dhëmbë.
5. fig. Më mundon diçka përbrenda vazhdimisht, më grin përbrenda pak e nga pak, më bren, s'më lë të qetë; vuaj përbrenda. E ha meraku (kërshëria, dyshimi). E hëngri hidhërimi. E hëngri malli për dikë a për diçka. Ha inat me vetveten. E ha krimbi përbrenda. Ha veten me dhëmbë. Ha veten nga marazi (nga inati). Mua më ha gjetkë më shqetëson diçka tjetër; dyshoj për diçka a për dikë tjetër.
6. Shqiptoj gjysma-gjysma, në mënyrë jo të plotë, jo shkoqur. I ha fjalët (rrokjet, tingujt). I ha në fund (në fillim).
7. jokal. Më kruhet (edhe në një varg njësish frazeologjike). Më ha trupi (shtati). Më ha lëkura (koka, dora, hunda). I ha kurrizi (shpina) jep shkak që ta rrahin a ta qortojnë. I hanë hundët do sherr, kërkon të rrihet. I hanë brirët i hanë hundët. I hanë veshët jep shkak që t'i heqin veshët, që ta qortojnë. I ha koka jep shkak vetë që ta qortojnë a ta godasin, e kërkon të keqen vetë, s'rri rehat. I ha dora kërkon të qëllojë me pëllëmbë dikë. Më hanë duart (për punë) kam dëshirë të madhe për punë, nuk më rrihet pa punë. Më hanë dhëmbët kam shumë dëshirë të ha diçka. Më hanë zorrët për dikë nuk e duroj dot dikë. I ha qafa për këmborë (dashi) e kërkon vetë diçka jo të pëlqyer a të vështirë. I ha gjuha nuk i rrihet pa folur. I hëngri gjuha foli pa dashur për diçka, për të cilën nuk duhej të shprehej.
8. E prish, e shpenzoj krejt, e shkrij; vet. veta III kërkon, merr, do. E hëngri mallin (pasurinë). I hëngri të gjitha paratë. Ha nga dhjami i vet mbahet me ato që ka, harxhon nga malli i tij. Do të hajë krahë kjo punë. Shtëpia hëngri shumë tulla. Byreku hëngri mjaft gjalpë. Kostumi hëngri tre metra stof.
9. Marr një ushtar, një figurë a një gur të kundërshtarit (në lojën e shahut, të damës etj.). I hëngri kalin. Ha një ushtar. Ha me damë (me mbretëreshë).
10. bised. Marr një të goditur, më qëllojnë me diçka, më futet diçka në trup, marr; pësoj diçka, vuaj një pasojë (edhe fig.). Hëngri një grusht (një shkelm, një pëllëmbë, një shuplakë). Hëngri dru (dajak, kopaçe) e rrahën shumë; e qortuan rëndë. Hëngri një shi të mirë u bë qull nga shiu. Hëngri plumbin. Hëngri thikën e qëlluan me thikë; e çanë, e operuan. Hëngri të shara (vërejtje). Ka ngrënë goditje të rënda. E hëngri keq. Pse ta hante ai? E hëngrëm kot tërë këtë rrugë. Hëngrën tre gola.
11. fig. E mundoj shumë dikë; e bezdis a e mërzit shumë. Ia hëngri shpirtin. Ia hëngri veshët e mërziti duke i folur gjithnjë për diçka. Ia hëngri zorrët u bë i padurueshëm për dikë me zhurmën që bën a me fjalët që thotë. E hëngri me fjalë (me llafe). Na hëngre me këto.
12. fig. Përdoret në togje fjalësh (edhe në disa njësi frazeologjike), zakonisht me lidhëzën sa, me kuptimin: «sa arrin caku më i lartë a më i largët, sa mban, sa kap, sa përfshin, sa rrok, sa ka mundësi». I binte sa i hante krahu (shpatulla). Qëllonte sa i hante palla. Ecte sa i hanin këmbët. Thërriste sa i hante zëri. Bërtiste sa i hanin mushkëritë. Ulërinte sa i hante fyti (goja). Fliste sa i hante gjuha. Ishte tepër larg, s'ta hante syri. Ishte aq larg sa ha plumbi (pushka). E ha pushka e arrin plumbi i pushkës, mund ta qëllosh me pushkë.
13. (zakon. me pjesëzat moh. nuk, s') fig. E pranoj për diçka, e marr për diçka; e pranoj diçka, e duroj, e mbaj, e marr parasysh; keq. e marr diçka që ma japin me një qëllim të caktuar. S'e ha as qeni (as macja, as derri). E hëngri sapunin për djathë (shapin për sheqer). S'e ha kilen për okë. S'e ha shapin për sheqer. S'e ha helmin për sheqer. S'e ha thatë nuk e gënjejnë dot të tjerët, nuk ia hedh dikush. S'e ha lehtë (kollaj). Nuk ha shaka. Nuk hante arsye (këshilla). S'e ha paranë (peshqeshin, mitën, ryshfetin, bakshishin). S'e ha mikun. S'i ha lajkat.
14. fig. E ul a e pakësoj diçka për qëllime të caktuara; mohoj diçka që e kam thënë më parë, nuk e mbaj fjalën e dhënë. I ha vitet e ul moshën, paraqitet sikur është më i ri. E hëngri me të pabesë. Të hante pas shpine. S'e ha fjalën (zotimin).
15. fig. Ia heq a ia marr një tjetri atë që i takon, nuk ia jap atë që i përket; përvetësoj pasurinë e një tjetri, e vjedh duke e mashtruar, e gënjej. I hëngri djersën (mundin). I hëngri hakun (të drejtën). Ia hëngri paratë (mallin, pasurinë). E hëngri në peshë (në kandar, në hesap).
16. fig. E zbut dikë me fjalë e me sjellje të mira, e bëj për vete. E hëngri me të mirë (me të butë). Ta ha shpirtin me të butë.
17. fig. Më mundon shumë, më sfilit dhe më shkatërron shëndetin; më mbyt, më vdes, më shpie në varr, më asgjëson. Ia hëngri kokën. E hëngri sëmundja. Na hëngri vapa (lagështia). E hëngri kurbeti. I hëngri gërnja. Lakmia e tepërt të ha kokën. Çdo vit lumi hante një njeri. S'e ha ndonjë e keqe. S'e ha gjë. E ngrëntë (e hëngërt) dreqi (lugati)! mallk. E ngrëntë (e hëngërt) flama (kolera, fruthi)! mallk. E ngrëntë (e hëngërt) dheu. mallk. E ngrëntë (e hëngërt) mortja! mallk.
18. fig. bised. Marr vesh, kuptoj. Nuk ha shqip. Nuk ha me të mirë, e do me të keq. Nuk ha fjalë.
19. fig. bised. Mund ta kryej diçka, jam i aftë për diçka; besoj se e bëj diçka; matem me dikë, ia dal, e përballoj; mendoj, besoj, them se ... E ha të përpjetën. S'e ha dot këtë rrugë. S'e hante dot atë punë. Nuk e ha dot me të. Nuk të ha s'është i zoti. Ma ha syri besoj se e bëj diçka. Ma ha mendja mendoj, them se ia dal diçkaje. S'ma ha zemra s'më besohet, s'dua ta besoj diçka.
20. fig. bised. E kaloj, e shkoj kohën (zakonisht me vështirësi e me mundime); më merr, më zë (një kohë të caktuar). Ka ngrënë kurbet. E hëngri jetën udhëve. Ka ngrënë jetën e tij (me një punë). Njeriu e ha më lehtë me shokë. Na hëngri shumë kohë.
21. vet. veta III. fig. Anon, merr a shmanget në një anë. Ha ana anon. Ha nga e djathta (nga e majta). Pushka ha lart (poshtë, majtas, djathtas). Kau ha majtas (djathtas, me shpatull).
Më ha ana me dikë prirem, anoj nga dikush. I ha (i marr) arrat dikujt shih tek ARR/Ë,~A. Ka ngrënë baltë është munduar shumë, ka rrojtur me të keq, ka vuajtur. Hëngri baltë përçm. vdiq. E hëngri barin (kullotën, livadhin, çairin)
a) e kaloi pjesën më të madhe të jetës, u plak;
b) i ka ikur koha, i ka ardhur fundi;
c) e gjeti ose do ta gjejë së shpejti një e keqe e madhe, e pësoi keq, kaq e pati. Nuk ha bar (kashtë) nuk është budalla; nuk gënjehet lehtë; i di si janë punët, e kupton ç'bëhet. S'më ha barku për dikë shih te BAR/K,~KU. E hëngri (e preu) në besë shih te BES/Ë,~A. S'ha bodec shih te BODEC,~I. Ha bukë
a) bukohem, ha mëngjesin, drekën ose darkën; silloj, drekem ose darkem;
b) ka vlerë, sjell dobi, shkon;
c) siguron mjetet e jetesës; ç)thjeshtligj. punon diku. Nuk ha bukë nuk shkon më, nuk ka më vlerë. Ia hëngri bukën dikujt i mori dikujt atë që i takonte, i hyri në pjesë. Si buka që ha (që hamë) shih te BUK/Ë,~A. Ha çallëza përtypem kot. Ha në një çanak me dikë keq. shih te ÇANAK,~U. Ia ka ngrënë çorbën dikujt shih te ÇORB/Ë,~A. E ka ngrënë çorbën përpara dikujt shih te ÇORB/Ë,~A. Do ta hajë dardhën dikush do ta gjejë dënimin e merituar, do ta pësojë patjetër. I ngrënça drekën! mallk. e pafsha të vdekur; vdektë! E hëngri (e mori) dreqi (djalli) thjeshtligj. shih te DREQ, ~I. Ka sa të hajë dreqi thjeshtligj. ka shumë, ka pa masë, ka sa të duash. Hëngri dynjanë hoqi keq, vuajti shumë. Edhe i ha, edhe i djeg thjeshtligj., iron. edhe ka qejf për diçka, edhe nuk i leverdis; edhe do, edhe s'do. Hëngri (kafshoi) dhe (botë) përçm. shih te BOT/Ë, ~A II. E ngrëntë (e hëngërt, e përpiftë) dheu! mallk. vdektë, e shtifshin në varr! E ha me dhëmbë jam i sigurt që e bëj një punë duke vënë të gjitha forcat. Hante (bluante) egjër shih tek EGJ/ËR, ~RA. I hëngri (i gëlltiti, i përpiu) fjalët shih te GËLLTIT. Nuk i ha ato gorrica (vadhëza, kumbulla) s'ma hedh dot, s'më gënjen dot. Ha (pi) me dy gryka shih te GRYK/Ë, ~A. E hëngri të gjallë e mundoi shumë, s'e la të qetë gjithë jetën. E ha të gjallë e ha me dhëmbë. Hëngri (zuri, kafshoi) gjuhën shih te GJUH/Ë,~A I. I ngrënça (i ndafsha, i bëfsha) hallvën! mallk., thjeshtligj. shih te HALLV/Ë,~A. Ha të hequr zgjat, vazhdon shumë (për një punë). Ia hëngri hijen dikujt bëri që të mos jetë më; e mposhti dikë, e vuri përpara dhe e theu. Ha inat
a) përpiqet të dalë e tija, ngul këmbë;
b) përpiqet t'ia kalojë dikujt, hahet me dikë. I ngrëntë (i hëngërt) në jastëk! mallk. shih te JASTËK,~U. Ia hëngri kokën (me të mirë) dikujt ia mbushi mendjen a e zbuti duke e marrë me të mirë. Ia hëngri kokën (kryet) dikujt e çoi në varr, i solli vdekjen. Kokën të hanë! mospërf. shih te KOK/Ë,~A. Të ha kokërdhokun (e syrit)
a) nuk të lë të qetë sa të mbarojë punën e vet, e arrin qëllimin e vet me çdo mënyrë;
b) të bezdis tepër. E hante (i kishte hyrë, e brente) krimbi shih te KRIMB, ~I. I ha lëkura dikujt jep shkak që ta rrahin a ta qortojnë, i ha kurrizi. Kam ngrënë me një lugë me dikë shih te LUG/Ë,~A. S'e ha malli për dikë a për diçka shih te MALL,~I I. Më ha (më qan) mendja për dikë a për diçka shih te MENDJ/E, ~A. Ma ha (ma merr, ma pret) mendja se ... shih te MENDJ/E, ~A. Na hëngri mëlçinë na lodhi e na mërziti shumë, nuk e durojmë dot më. Ia hëngri orën dikujt e vuri poshtë dikë, ia hëngri kokën, e çoi në varr. Ia hëngri palcën dikujt e mundoi shumë, e shfrytëzoi së tepërmi. Nuk i ha palla shih te PALL/Ë, ~A. S'e ha pazari shih te PAZAR,~I. S'ha (s'merr) pykë (të gdhendur) nuk i pranon fare këshillat dhe qortimet, nuk merr vesh sado t'i flasësh, nuk ndreqet. Ka sa të hanë qentë (lopët) thjeshtligj. ka shumë, ka pa masë, ka sa të duash. Ha (vë) sedër me dikë përpiqem t'ia kaloj dikujt në një punë etj. Ia hëngri sytë dikujt
a) e bëri të vuante shumë, e mundoi mjaft;
b) e bezdisi shumë dikë, nuk iu nda sa ia arriti qëllimit. E hëngri me sy
a) e shikoi me ngulm a me vëmendje të madhe dikë a diçka që e dëshironte shumë, e përpiu me sy;
b) e mori mësysh. I ha sharra i shkojnë mirë punët, nuk ka pengesa e vështirësi. Më hëngri (më plasi) shpirtin shih te PLAS. Hëngri shtatin u tërhoq me ngadalë praptas e duke përkulur trupin. E hëngri tagjinë tall.
a) mbaroi, mori fund me gjithçka, e hëngri çairin, e hëngri kullotën;
b) mospërf. vdiq. Hante urov vuante, hiqte keq. Më ha vendi shih te VEND,~I. Ia hëngri zemrën
a) e mërziti shumë, e lodhi pa masë, i plasi shpirtin;
b) e bëri për vete, ia fitoi zemrën; e bindi me të mirë për diçka. I hëngri veshët e mërziti shumë duke i thënë a duke i kërkuar të njëjtën gjë vazhdimisht. Më ha (më bren) zemra shih te ZEM/ËR,~RA. Dimri ha beharin fj.u. shih te DIM/ËR,~RI. Dimri ha gurë (kashtë, gozhdë) shih te DIM/ËR,~RI. E ha bariu pa shkop keq. shih te SHKOP,~I. E bëri të hante bar përb. shih te BAR,~I I. Të ha (të qëron) të bardhën e syrit shih te BARDH/Ë, ~A (e). E ha barutin me grushte shih te GRUSHT,~I. Ia ha bukën gomari mospërf. shih te GOMAR,~I. S'e ha bukën kot (edhe poh.) shih te BUK/Ë,~A. E hante bukën me lot shih te LOT,~I. Ka ngrënë bukë e mjaltë me dikë shih te MJALT/Ë,~I. S'e ha (s'e ngjyen) turpin me bukë shih te BUK/Ë,~A. Ha bukë veç (veçan) të tjerëve shih te VEÇ. Hëngri (kafshoi) buzët me dhëmbë shih te KAFSHOJ. Të ha në dritë të syrit shih te DRIT/Ë,~A. Kemi ngrënë një furrë bukë (një thes kripë, një hambar miell) me dikë shih te FURR/Ë,~A. Sikur i ka ngrënë gomari bukën shumë i mërzitur, shumë i dëshpëruar. E hante grurin (që) në arë shih te GRUR/Ë,~I. Ha gur e dru bën be, betohet me siguri. S'e ha guri i mullirit shih te GUR,~I. E hëngri gjarpri me dy koka shih te GJARP/ËR,~RI. Hëngri (i dhanë, mori) gjysmën e lekut përçm. shih te LEK,~U. Ka ngrënë me gjysmë luge iron. shih te LUG/Ë,~A. Ha (bren) hekurin (çelikun, plumbin, gurin) me dhëmbë shih te DHËMB,~I. Ha këmbë gjelëze shih te GJELËZ,~A. Ha këmbët e veta vuan shumë sa s'duron dot më. I ha koka për brirë shih te KOK/Ë,~A. S'e ha atë kokërr ulliri nuk bie në kurth, nuk gënjehem, nuk e pranoj diçka që e di se është e keqe. Ha lak e lëmsh shih te LAK,~U. Ka ngrënë lule thane
a) ka shëndet të mirë, i ecën shëndeti;
b) i ka marrë masat me kohë. Sikur i ka ngrënë macja brumin shumë i mërzitur, shumë i dëshpëruar. Si ha macja cironkat!? iron. shih te MAC/E,~JA. Ha (merr) majë me majë shih te MAJ/Ë,~A. I ha përsheshin macja është fare i mefshtë, nuk është i zoti, është i humbur. Ka ngrënë plëndës pule shak. shih te PUL/Ë,~A. E ha preshin nga bishti shih te BISHT,~I. S'ia ha pulat dhelpra dikujt shih te PUL/Ë,~A. Ku ha pula gurë (strall) shih te GUR,~I. S'ha pulë të ngordhur shih te NGORDHUR (i, e). I ha pula qurrat mospërf. shih te PULË,~A. E hëngri me gjithë pupla thjeshtligj. shih te PUP/ËL,~LA. Ha qen e shpend shih te QEN,~I. S'ia ha qeni shkopin dikujt shih te QEN,~I. Ia ha syri në qime shih te SY,~RI. E ka ngrënë turpin me bukë nuk turpërohet fare për gjërat e pahijshme që bën, është i pacipë. Ha tokën (dheun) me dhëmbë shih te DHËMB,~I. Ha veten (duart) me dhëmbë shih te DHËMB,~I. Ha veten nën lëkurë shih te LËKUR/Ë,~A. Është shkund e ha shih te SHKUND. Pre mish e ha shih te MISH,~I. Sikur qeni qepën të hajë shih te QEP/Ë, ~A. Çon një pelë e ha një thelë fj.u. shih te PEL/Ë, ~A. Fiton pesë e ha (prish) gjashtë shih te GJASHTË. Ha bukë me grushte barkut shih te GRUSHT,~I. Ha bukën e përmbys kupën nuk ia di të mirën tjetrit, është mosmirënjohës, është bukëshkalë. Kush ha bukë, bën edhe thërrime fj.u. shih te BUK/Ë, ~A. Hamë bukën tonë e bëjmë davanë e botës (rrahim thekrën e botës) shih te BUK/Ë,~A. Po nuk hëngre hudhër, nuk bie erë fj. u. shih te HUDH/ËR,~RA. Të ha shalqirin e të rreh me lëkura shih te SHALQI, ~RI. Ka ngrënë me shumë mjaltë se bukë shih te MJALT/Ë,~I. I ha shyta e i nxjerr me brirë shih te SHYT/E,~A. Kur s'ha kumbulla, s'të mpihen dhëmbët (dhëmballët) fj. u. shih te MPIHEM. Kur s'ke rrush, ha edhe larushk fj.u. shih te LARUSHK,~U. Djemtë (fëmijët) hanë kumbulla (thana), pleqve u mpihen dhëmbët iron. shih te MPIHEM. Kërkon të hajë me dy lugë keq. shih te LUG/Ë,~A. Kërkon të hajë me lugë të keq. shih te LUG/Ë,~A. Qeni që le nuk të ha (nuk të kafshon) fj. u. shih te LEH. Qeni leh atje ku ha fj. u. keq. shih te QEN,~I.

Shih edhe: hak han haj hap ha? halë han; Haga hand