ZË m.
1. Tingull a tërësi tingujsh që prodhohen
në grykën e njeriut nga dridhja e disa tejzave gjatë kalimit të rrymës
së ajrit nëpër to; të folur me anë të këtyre tingujve të nyjëtuar. Zë i
lartë (i ulët, i dobët, i qartë). Zë i hollë (i trashë). Zë burrëror
(fëminor). Zë i ngjirur. Zë i ëmbël (i dashur, përkëdhelës, lutës). Zëra
të gëzueshëm. Zë i ashpër (urdhërues). Zëra të rinjsh (fëmijësh). Zë
gruaje (burri). Me një fije zëri. Fliste me zë të shuar (të mbytur, të
dredhur, të shtruar, të butë, të ftohtë, të ngrohtë, të këputur, të
mekur). Flet me zë të prerë. Me sa i hante (i punonte) zëri. Çjerr zërin
bërtet sa i ikën zëri. Ngre (ul) zërin. Qëroj (pastroj) zërin. Iu mor
(iu këput, iu mek) zëri. Iu pre (iu zu) zëri. Iu shqye (iu var) zëri u
ngjir. Iu trash zëri. Lexon (mëson) me (pa) zë. Përgjigjet me zë e jep
përgjigjen me gojë, jo me shkrim. Qante me (pa) zë. E njoh nga zëri
(e njoh në zë). Nuk i dëgjohet fare zëri. Nuk ia dëgjoi më zërin. E mbytën zërin e tij.
E thirri me zë. Thërriste me sa zë që kishte. I mbeti zëri në grykë.
Zëri përhapet me anën e ajrit. Bërtitën me një zë bërtitën së bashku,
njëkohësisht.
2. Tinguj të veçantë, me ngritje e ulje të ndryshme,
që nxjerr njeriu kur këndon, tingujt që dëgjojmë kur këndon një njeri.
Zë i mirë (i pjekur). Zë kumbues. Zëri i parë (i dytë). Zëra të rinj. Zë
tenori (baritoni, basi). Zë gryke (koke). Ka zë të bukur. Humbi zërin.
Provon zërin. Dredh zërin. S'i del zëri. E la zëri. E ka zërin bilbil.
Merrja me zë! Këndohet me dy zëra.
3. Tërësia e tingujve që nxjerrin nga gryka kafshët e shpendët, britma e tyre.
Zëri i bilbilit (i kukuvajkës, i grifshës). Zëri i këndesit. Çdo zog ka zërin e vet.
4. Tërësia e tingujve që përftohen nga dridhjet e ajrit a të një
mjedisi tjetër, zakonisht për shkak të lëvizjes së diçkaje; tërësia e
tingujve që nxjerr një vegël muzikore kur i biem; gjithçka që dëgjojmë
me vesh (tingull, zhurmë etj.). Zëri i erës. Zëri i pushkëve (i topave).
Zëri i ziles (i këmborës). Zëri i bririt (i fyellit, i violinës, i
kitarës, i pianos, i daulles). Shpejtësia e zërit. Përhapja e zërit.
Jehona e zërit.
5. Tërësia e tingujve të regjistruar, që riprodhohen me një aparat të posaçëm.
Zëri i radios (i televizorit, i altoparlantit). Film me zë film që
përveç figurave, riprodhon edhe zërin. Ngriti (rregulloi) zërin e
radios.
6. fig. Thirrje që i bëhet dikujt për të kryer një veprim
për t'i kërkuar ndihmë a përkrahje etj., kushtrim; nxitje, ndjenjë a
bindje e brendshme që na shtyn drejt diçkaje ose për të bërë diçka. Zë i
brendshëm. Zëri i Atdheut (i Partisë). Zëri i detyrës (i ndërgjegjes, i
zemrës). Zëri i gjakut (i kushtrimit). Zëri i protestës. I bëri (i dha,
i lëshoi) zë dikujt i thirri dikujt, e lajmëroi.
7. Gjykimi i
dikujt për diçka të caktuar, që zakonisht shprehet botërisht, mendimi që
shpreh dikush rreth një problemi a një çështjeje të caktuar; ai që
shpreh një mendim a një gjykim të tillë; gjithçka që flitet rreth dikujt
a diçkaje; lajm.
Zë i dobët mendim që shprehet jo me forcën e duhur ose që s'e përfill njeri.
Zëri i popullit. Zëri i klasës punëtore. Zëri i gruas shqiptare. Zëri i
të rinjve tanë. Zëra miratimi. Tribunë e zërit të masave. Zëra nga
burime të sigurta. Dëgjon (sjell) zërin e masës. Qarkullojnë zëra të
ndryshëm. S'guxon të nxjerrë zë. Kanë një shpirt e një zë. Me një zë. Në
letërsi kanë ardhur mjaft zëra të rinj.
8. fig. Emri i mirë a i keq
që ka fituar dikush a diçka, famë, nam; jehonë. Njeri në zë. Është në
zë është i njohur. Ka (fitoi) zë. Iu përhap zëri. I doli zëri i mirë (i
keq). Zëri i tij mori dheun. Në gjithë botën i vajti zëri. Do t'ia
ndiesh zërin kësaj pune. Të ndjefsha zërin e mirë! ur.
9. vjet.
Votë. Zë vendimtar. U dhanë zërat. Delegat me zë këshillimor. U zgjodh
me zë të përgjithshëm (të plotë). Vendimet merren me shumicë zërash.
10. Nënndarje e veçantë në tërësinë e proceseve të një pune, nënndarje e
prodhimit që dallohet nga një veçori e caktuar; një nga llojet e
prodhimeve që bëhen gjatë një procesi pune; nënndarje, artikull i
veçantë; pikë. Zëra të ndryshëm. Zëra bibliografikë. Zërat e
shpenzimeve. Zërat e bilancit. Zërat kryesorë të prodhimit. Plotësimi i
planit sipas zërave (në të gjithë zërat). Shtimi i zërave të prodhimit.
Janë zëra me vete. Llogaritet sipas zërave. Plani u plotësua zë për zë.
* S'bëj zë
a) nuk ndihem, nuk e them mendimin tim, nuk flas;
b) nuk kundërshtoj. S'e bëj për zë (për fjalë) shih te FJAL/Ë,~A. Iu
dëgjua zëri u zbulua, u gjend, doli në shesh, u mor vesh se ku gjendet.
S'ia kam dëgjuar zërin dikujt mospërf. shih te DËGJOJ. Mos ia dëgjofsha
zërin! përçm. shih te DËGJOJ. S'i dëgjohet zëri (fare) dikujt
a) është shumë i urtë, s'ndihet fare;
b) nuk flet fare. Fliste nën zë
a) fliste me frikë, me druajtje, pa guxim;
b) fliste ngadalë, që të mos e dëgjonin të tjerët; në fshehtësi. Me
gjysmë zëri shih te GJYSM/Ë,~A. Hap zërin shih te HAP. I humbi zëri
dikujt u zhduk, nuk ndihet gjëkundi. Është pa zë nuk kundërshton, i
bindet asaj që i thonë, është i bindur. I mban zërin dikujt i bën
qejfin, i shkon pas avazit, i mban ison. Iu shqye (i doli) zëri
(gurmazi) shih te SHQYHEM. Shtie zë shih te SHTIE. Ul zërin (fjalët)
shih tek UL. Ia uli (ia zbuti) zërin shih tek UL. Nuk i vjen zëri iron.
shih te VIJ. Me zë të lartë shih te LARTË (i, e). Zë në shkretëtirë
libr. shih te SHKRETËTIR/Ë,~A. Ngre (çon) zërin në qiell shih te
QIELL,~I. Ku ka zë, s'është pa gjë fj.u. mund të ketë diçka të vërtetë
në fjalët që fliten rreth dikujt a rreth diçkaje. Zë i bardhë muz. zëri i
fëmijëve ose i grave, të cilit i mungojnë ngjyrat e timbrit. Qendër
zëri (qendra e zërit) shih te QEND/ËR,~RA 4. Tejzat e zërit anat. shih
tek TEJZ/Ë,~A 1.
ZË kal.
1. E kap me dorë
a me diçka tjetër; e prek, e rrok dhe e shtrëngoj dikë a diçka; kund.
lëshoj. Zë lopatën (kazmën). Zë dorezën e derës (degën e pemës). Zë me
dorë (me dhëmbë, me mashë). Zë për dore (për këmbe, për krahu, për fyti,
për veshi, për flokësh, për faqesh). E zuri në gushë dikë e përqafoi. E
zuri për mënge (për jake). Zuri kokën me duar. E zuri kalin për fieri. E
ka zënë keq (ligsht). Zëre, se ra! Si t'ia zërë dora pa i zgjedhur;
mbarë. Edhe baltë po të zërë, i bëhet flori.
2. I bie mbi të
papritur dhe e mbuloj tërësisht a pjesërisht; e kap papritur dhe e
dëmtoj dikë a diçka, duke i rënë përsipër, duke kaluar mbi të a duke e
shtrënguar fort; dëmtoj diçka duke e futur a duke e vënë pa dashje te
një vegël a te një send që mbyllet, nën një send që bie etj. Zura dorën.
I zuri dera gishtin (rrota këmbën, makina krahun, trari dorën). E zuri
shtëpia (tavani) brenda. Zuri batanijen nën vete. E zuri nën të. I zuri
poshtë.
3. Kap të gjallë një njeri, një kafshë etj. Duke e ndjekur a
duke përgjuar dhe e mbaj; shtie në dorë një njeri, një kafshë etj.;
kap. E zunë të gjallë (të plagosur).
E zunë rob. Zunë një diversant
(një vjedhës). Zë peshk (flutura, zogj). E zuri me lak (me çark, me
grep, me dorë). U arratis, po e zunë. E zunë fshehurazi (me zor). Qeni
zuri një lepur. Macja zuri një mi. Zëre, se iku! Në e zënça, do t'ia
tregoj qejfin!
4. edhe jokal. E mbërthej, e qep a e ngjit diçka, që
të mbahet mirë e të mos bjerë; kap a lidh flokët ose diçka tjetër; vet.
veta III qëndron, mbahet; ngec. Zë me gozhdë (me gjilpërë, me pe). Zë
flokët. Zë kopsën e këmishës. Zë fijen e çorapit.
Ka zënë mirë. Ngjitësja nuk zuri.
5. edhe jokal. Prek dikë a diçka, ndesh; takoj në diçka, has diku;
arrij të mbështetem diku. Këmbët i zunë në tokë. I zuri këmba dhe. Varka
zuri në rërë. Çengeli zuri dhe. Anija zuri fundin e detit. Rrotat zunë
mirë në tokë. I zuri këmba vend e vuri këmbën mirë në tokë, shkeli
plotësisht. Dora i zuri në diçka të butë. Zuri sharra në gozhdë.
6.
Zbuloj dikë që është duke kryer një veprim të dënueshëm, e kap në gabim a
në faj; kap në befasi, gjej. E zuri në faj (në gabim). E zuri në
befasi. E zuri brenda në shtëpi. E zuri në fjalë e kapi dikë kur thoshte
diçka të kundërt me atë që dëshironte të vërtetonte. Të zura!
7. E
gjej dikë a diçka të papërgatitur a në një gjendje të vështirë; e gjej
dikë në një gjendje të caktuar (të mirë a të keqe), në një vend të
caktuar etj.; gjej. E zuri ngushtë (keq). E zuri të papërgatitur. E zuri
në gjumë. Duajt i zuri shiu në fushë. I zuri ngrica pemët me lule. E
zuri dëbora bagëtinë në mal. Sivjet dimri na zuri me të gjitha të mirat
në shtëpi. Çlirimi e zuri në radhët e Ushtrisë Nacionalçlirimtare.
Vjeshta e zuri në Korçë. I zuri nata (mëngjesi, vapa) në rrugë. I zuri
stuhia në det. Të zëntë viti gëzuar! ur. Mos e zëntë moti! mallk. Mos e
zëntë darka! mallk. Kë zë dielli pa larë, s'i vete puna mbarë. fj.u.
8. Pësoj diçka, vuaj një pasojë nga veprimi i dikujt a i diçkaje; bie
në një gjendje të caktuar në rrethana të caktuara, më pushton a më kap
diçka. Na zuri shiu (breshri, bora). E ka zënë dielli shumë. E ka zënë
qymyri (gazi). E zuri korrenti. E zuri grerëza (zekthi). E zuri gjumi
(edhe fig.). E zuri frika (tmerri, paniku, ankthi). E zuri belaja
(halli, e keqja, kusuri, taksirati). E ka zënë malli (mërzia, dashuria,
meraku). E zuri turpi (inati). I zuri gazi (të qeshurit). Na zuri me të,
s'kemi ç'të bëjmë. I zuri rakia (vera). E zuri deti (aeroplani,
makina). E zuri gjaku. E zuri lemza (egjra). E zuri sëmundja (gripi,
rrufa, lija, ngërçi). E zuri koka (barku, kolla, dhëmballa). E zunë
ethet (të prerat, të dredhurat). I zuri haku i popullit. I zuri buka e
fukarasë. Ç'e zë njeriun e nuk e duron? E zëntë gjarpri! mallk.
9.
Arrij në një vend të caktuar e rri aty, vendosem diku; ngulem diku e
s'luaj; marr me përpjekje diçka, e shtie në dorë, e pushtoj një vend;
arrij një nëpunësi, vihem në një pozitë; hipi në një detyrë (edhe fig.).
Zuri vend pranë dikujt u ul. Zër vend! ulu! Zuri kryet e vendit. Zë
shumë vend. Zuri një qoshe. Zuri majën e malit. Për tërë natën zuri
Pukën. Zuri kurbetin. Zuri pritë (pusi). Zuri llogoren (qafën, grykën).
Zunë qytetin (fshatin, kodrën). Zumë pozicionet e armikut (vijën e
sulmit). Zuri pozita kyçe. Zuri një vend në ministri. Zuri vend të mirë
(vendin e parë, vend nderi) në klasifikim. Zuri vendin që i takon. Ua
zuri dhomën me plaçka. Më në fund zuri vend dikush u ngul në një punë.
10. E marr diçka për të kryer një punë, e marr me qira; e pajtoj; e
caktoj, e zgjedh ose e porosit me kohë, më parë se të tjerët. Zuri një
dhomë (një vend) në hotel. Zuri hotel. Zunë një taksi. Zë një vend në
teatër. Zë për një natë (për një muaj). Kishte zënë njëzet argatë.
11. E mbyll, nuk lë të përdoret për kalim, pengoj lëvizjen nëpër diçka;
mbush një hapësirë a diçka tjetër, që të mos e lë të lirë, të mos punojë
etj.; pengoj shikimin, dritën etj., nuk lë që të duket; fig. e mbush me
një veprimtari një kohë të lirë ose një kohë të caktuar për diçka
tjetër. Zë vrimat. I zuri rrugën (shtegun). Zë veshët (sytë, gojën). I
zë diellin (dritën). E zuri mullirin e ndaloi. Zë grykën e shishes. Zë
pikat e çatisë. Ky mur na zuri sytë. Retë e zunë diellin. E zuri me
trup. Rrugën e ka zënë dëbora. Ua zuri zilet me bar. E ka zënë derën
përbrenda. I zëntë sytë! mallk. I zuri frymën. Zë ujin në arë. Ua ka
zënë fëmijëve kohën e lirë. Ditët e parashikuara për ujitje, meqë ra
shi, i zunë me punë të tjera.
12. Arrij ta kap dikë a diçka që niset
a që ecën para meje ose arrij të takohem me të; e arrij, e kap. E zuri
trenin (autobusin). E zuri topin. E zuri në rrugë. E zuri me vrap (me
biçikletë, me makinë). E zuri para se të nisej. Nuk e zë dot. E zuri në
klasë të tretë. Bora zë borën. Zë buka bukën. Zë puna punën. Zë muaji
muajin (viti vitin). Zë e reja të vjetrën. Fjala zë fjalën. E zunë dhe e
kaluan ndërmarrjen tjetër. Sivjet do t'i zënë patjetër të 50 kuintalët
për ha. Para Çlirimit asnjë shtëpi s'e zinte bukën nuk arrinte ta
siguronte bukën për tërë vitin.
13. E kap dhe e shfrytëzoj si duhet
kohën, rastin etj., nuk e lë të më ikë; arrij një kohë, një moshë etj. a
më arrin një kohë, më vjen; mbushet, plotësohet një periudhë kohe. E
zuri rastin. E zuri kohën e humbur. I zuri të tetëdhjetat. E zuri java
në dyshek. E zuri pleqëria. Para se ta zinte mëngjesi. Po të hash mirë
në mëngjes, zë darkën.
14. edhe jokal. Filloj, nis; kap, marr. Zuri
shiu (breshri, bora, era). Zunë një këngë (një valle). Zuri një punë
(një lojë). Zë punë. Zuri vrapin. Zuri shoqëri (miqësi, dashuri) me
dikë. Zuri zanatin e babait. Ka zënë rrugë të keqe. Zunë luftën me
armikun. E ka zënë ters. Dimri e ka zënë me të egër (me të keq, me të
butë). Para se të zërë bora. Sa s'kanë zënë shirat. Që atëherë zunë
brengat e hidhërimet. Nuk zë punë me dorë nuk punon fare. Mbaroje këtë
që ke zënë. Nuk di nga ta zë fillin nuk di ç'të bëj më parë; jam në
mëdyshje. E zuri nga bishti një punë e nisi një punë së prapthi. S'ka
zënë ende këmbët s'ka filluar të ecë.
15. vet. veta III. I bie, e
rreh (shiu, era etj.); e mbulon (ujët etj:); arrin ta përfshijë a ta
kapë. Shtëpinë e zë dielli nga tri anë. Këtë vend nuk e zë era. Këtë arë
e zë uji. Atje i zinte lumi shpesh. Disa vende s'i kishte zënë shiu. Sa
më zë syri shumë larg, deri aty ku arrin të shohë syri.
16. vet.
veta III. E kap, e përfshin (një ligj, një vendim a detyrim, një ndarje
administrative etj.). E zë ushtria (shërbimi ushtarak). E zë ligji. Nuk i
zë urdhëresa.
E zuri amnistia (falja). I zë arsimi tetëvjeçar. Zë
një periudhë të gjatë historike. Të lashtat zënë një sipërfaqe të madhe.
E zinte gjaku. etnogr. i binte të merrte gjak për një vrasje.
17.
vet. veta III. Përbën. Zë numrin (shifrën) dyqind. Gratë zënë rreth 45%.
Shpenzimet zënë një peshë të madhe. Peshën kryesore të prodhimeve e zë
gruri.
18. E qëlloj me diçka, i hyj me të rrahur; më bie, më qëllon,
më godet. E zunë me gurë (me grushte, me domate). Plumbi s'e zuri mirë.
Sa mund t'i zinte shigjeta. E hidhnin gurin dhe ku të zinte.
19.
bised. Mbreh në parmendë (qetë etj.); i vë shalën a samarin për herë të
parë kalit, mushkës etj. Zuri kaun me një ka tjetër. Zuri qetë në
parmendë (në kular). A e ke zënë mushkën?
20. vet. veta III. Vishet,
mbulohet a mbushet me diçka; formon diçka përsipër a brenda, lëshon,
vë. Qumështi zuri ajkë. Lumi ka zënë akull. Plaga ka zënë kore (dregëz).
Xhamat kanë zënë djersë. Oxhaku ka zënë blozë. Dollapi ka zënë pluhur.
Buka ka zënë myk. Pushka ka zënë ndryshk. Dhoma ka zënë merimanga. Sytë i
zunë perde. Duart i kanë zënë kallo (flluska). Qeni ka zënë pleshta.
Djathi ka zënë shtrepa. Krevati ka zënë çimka. Mollët (dardhat) kanë
zënë krimba. Ara me grurë ka zënë bar. Plaga ka zënë qelb. I zuri gjuri
(shpatulla) ujë. Mishi ka zënë erë mishi është qelbur.
21. Hyj në
marrëdhënie të mira me dikë dhe e afroj, e bëj dikë të afërt. E zuri
shok (mik). Ka zënë shumë shokë (miq) të mirë. E zuri dhëndër.
22.
bised. Fejoj vajzën a djalin, i gjej nuse djalit a i gjej burr çupës. E
ka zënë vajzën. I zuri një nuse të mirë djalit. E ka zënë burrin vetë.
23. E quaj, e vlerësoj; e numëroj, e llogarit, e marr për... S'e zinte
për gjë. S'e zë këtë lojë. Po e zëmë se fitove. Zëre se arrite. Zëri të
humbura ato para. Edhe ato ia zuri në llogari. Ato vite nuk i zë fare.
Nuk e zë në hesap (në numër) nuk e përfill. Këto s'po t'i zë. Për sylesh
e zë ti atë?
24. jokal. vet. veta III. Mbin (fara, rrënja a fidani i
mbjellë); trevon (shartesa); bën kokrra a fryte bima; bëhet me barrë,
merr (femra). Zuri lulja (druri, pema). Kumbullat (mollët) zunë mirë.
Ulliri zë me vështirësi. S'kanë zënë të gjithë fidanët. Shartimi ka zënë
mirë. Bimët kanë zënë rrënjë. Drurët zunë fare. S'ka zënë lopa (delja).
Gruri zuri bukë. Qepët nuk kanë zënë kokë. S'kanë zënë krahë zogjtë s'u
kanë dalë ende krahët.
25. Përgatit duke i hedhur maja, farë etj.; bëj, ngjesh, gatuaj. Zë bukën (brumin).
Zë kosin (djathin). E zuri qumështin kos. Miellin e zuri brumë.
26. Nxjerr fitim a të ardhura nga diçka a duke shitur diçka, fitoj,
marr; kërkoj si çmim kur shes diçka, i mbaj. Zuri para të madhe. Sa të
zë muaji këtu? Zunë shumë të ardhura. Zuri 50 kv. për ha. Ia zuri
shtrenjtë (lirë). Me sa ta zuri?
27. edhe jokal. Ndez; vet. veta III merr flakë, ndizet. Zë zjarr. Zjarri zuri mirë. Eshka mezi zuri.
28. vet. veta III. Më vret e më bën plagë. E ka zënë këpuca. E zuri gozhda kalin. Kali e di vetë se ku e zë samari. fj.u.
29. Filloj, nis (si folje gjysmëndihmëse së bashku me një folje
tjetër). Ka zënë të flasë (të qeshë, të lexojë, të shkruajë, të mendojë,
të bërtasë). Zuri të ecte (të vraponte, të largohej). Zuri të tallej.
Zuri të vishej. Zuri të zbardhte (të frynte, të ngrysej, të ftohej
moti). Zuri të binte shi (dëborë). Dielli zuri të perëndonte. kau ka
zënë të çalojë. Zë e bërtet (tregon, pyet, këndon). Zënë e dalin. Zë e
tundet toka. Misri sa ka zënë të bijë. Zuri të duket puna. Zuri të
merret me punë.
30. bised. Puth; takoj. I zuri dorën ia mori dorën
dhe ia puthi. I zë këmbën i puth këmbën (edhe fig.). E zuri për dore e
takoi në dorë.
* Zë (bëj) be betohem. I zë besë i besoj. Ia zuri bicen dikujt shih te BIC/E,~JA.
Më zuri (u ndodha) bosh shih te BOSH. E zuri bazën vdiq. E zuri në cak
keq. shih te CAK,~U. Zuri cefël u zemërua e u ndez menjëherë, i kërceu
damari, i hipi në kokë. Zuri cergë (brumë) vuri njëfarë pasurie, e
ndreqi gjendjen ekonomike, u mëkëmb.
I zë çelën shih te ÇEL/Ë, ~A I.
E zuri (iu ndez, i hipi, i kërceu, iu ngrit) damari shih te DAMAR,~I. I
zuri derën dikujt shih te DER/Ë,~A. E zunë me domate dikë shih te
DOMAT/E,~JA. Zunë dorë i dhanë fjalën njëri-tjetrit, lidhën marrëveshje a
ranë në ujdi për diçka. I zë dora (çdo gjë)
a) i vjen ndoresh për çdo punë; nuk rri kot;
b) i del mirë e mbarë çdo gjë. S'e zë (s'e kap) atë dorë diçka shih te
DOR/Ë,~A. Më zuri dhëmbi diçka shih te DHËMB,~I. S'ta zë dhëmbi shih te
DHËMB,~I. E zunë pa fener dikë shih te FENER,~I. Zë fill fillon, nis. E
zë fill dikë a diçka shih te FILL,~I.
I zë fillin diçkaje shih te FILL, ~I 4. Zë (bën, ngre, gjen) fole shih te FOLE,~JA.
I zuri frymën dikujt
a) nuk e la të fliste, ia mbylli gojën;
b) e mundoi, nuk e la të qetë dikë. E zuri (e kapi, e mbërtheu) për
fyti (për gryke) shih te FYT,~I. I zëntë fytin (grykën)! mallk. shih te
FYT,~I. Iu zëntë fyti! mallk. shih te FYT,~I. I zë gojën dikujt
a) ia mbyll gojën, e detyroj të mos flasë më;
b) e heq qafe duke i plotësuar një kërkesë të vogël që bie në sy, por
jo kërkesën kryesore. Zë në (me) gojë dikë a diçka shih te GOJ/Ë,~A. I
zë grykën dikujt i jep ç'kërkon, që të mos flasë më.
E zuri gjarpri
shih te GJARP/ËR,~RI. Zuri (kafshoi, hëngri) gjuhë shih te GJUH/Ë,~A I.
Nuk më zë gjumi për diçka shih te GJUM/Ë,~I. Ia zë hunda diçka shih te
HUND/Ë,~A. E zuri (e kapi) për jake dikë shih te JAK/Ë,~A. E zuri (e
kapi, e mori) kalemi dikë shih te KALEM,~I. Ia zuri (ia lidhi, ia
ngujoi) këmbët nuk e la të lëvizë nga vendi (një sëmundje, një hall, një
punë etj.); e pengoi, e vonoi; i mbeti si barrë. S'e zë këmba nuk
rrihet, nuk shkelet shumë nga njerëzit (për një rrugë, një vend). Zuri
këndin shih te KËND,~I. Ka zënë krimba shih te KRIMB,~I.
E zuri (e
kapi, e gjeti) ndër lakra shih te LAK/ËR,~RA. Zuri ledh dikush shih te
LEDH,~I II. E zuri ledhi dikë shih te LEDH,~I II. Zuri lepurin shakë ra u
rrëzua për tokë. E zuri (i ra) lotaria shih te LOTARI,~A. E ka zënë
magjja shih te MAGJ/E,~JA. E zuri (e bëri) mat dikë shih te MAT,~I II.
Zuri (vuri, nxuri) mend shih te MEND,~TË. S'e zë meraku (balli, qederi)
nuk e çan kokën, s'i bëhet vonë, nuk pyet fare, nuk shqetësohet. Zë
(vret, numëron) miza (gjithë ditën) mospërf. shih te MIZ/Ë,~A. Zë mullën
shih te MULL/Ë,~A. Kështu e ka zënë mullëzën shih te MULLËZ,~A. Ka zënë
myk (ndryshk) diçka ka kohë që nuk është përtërirë a që nuk është
pastruar. Mos të zëntë ora! mallk. shih tek OR/Ë,~A I. E zuri (e kapi)
për palltoje dikë shih te PALLTO, ~JA. Zuri përruan (ledhin) keq. vdiq;
ngordhi. Zinte (shtypte) pleshta shih te PLESHT,~I. E ka zënë pluhuri
diçka shih te PLUHUR,~I.
E zuri pupa diçka shih te PUPA. I zuri (i
mbrehu, i ngatërroi) qetë me dikë shih te MBREH. Ka zënë qoshen shih te
QOSH/E,~JA. E ka zënë qymyri shak. shih te QYMYR,~I. Më ka zënë (atje)
ku s'rrëfehet shih te RRËFEHEM. Zë (lëshon, ngul, hedh) rrënjë shih te
RRËNJ/Ë,~A I. Zuri rruazën (qafën, zverkun) keq.
a) u rrëzua dhe u vra keq;
b) vdiq. I zuri rrugën (udhën) dikujt
a) i doli përpara dikujt;
b) e pengoi dikë, nuk e la të bëjë përpara. I zuri sytë dikujt shih te
SY,~RI. Ma zuri syri shih te SY,~RI. Nuk ta zë (nuk ta mbush) syrin shih
te MBUSH. Ma zuri shul diçka shih te SHUL. E zuri tavani (shtëpia) i
erdhi shumë rëndë, s'dinte ku të futej nga turpi. Zë tokë
a) diku zbres, ulem në tokë;
b) lind (për diellin). Zë (merr) në thua shih te THUA, THOI. E zuri vaun shih te VA,~U. Zë vend
a) vendoset diku (për njerëzit); është në vendin e vet dhe nuk luan (për sendet);
b) ka vlerë, dëgjohet, merret parasysh, përfillet; vlen për diçka të mirë;
c) ngulitet, bëhet pjesë e pandarë e diçkaje. I zuri vendin (këmbën)
dikujt e zëvendësoi dikë, erdhi a veproi në vend të tij. S'më zuri vend
(buka etj.) nuk më ngopi fare; nuk më kënaqi. S'më zë vendi jam shumë i
shqetësuar, nuk rri dot në një vend nga shqetësimi i madh. Ma zuri (ma
kapi) veshi diçka shih te VESH,~I. E zuri veshin shih te VESH,~I. E zuri
(e kapi) nga (për) veshi dikë e detyroi me forcë të bëjë diçka. Zunë
vrimat u fshehën nga frika. E zunë (i hipën, i kërcyen, e kapën) xhindet
(qipujt) shih te XHIND,~I. Zë zemrën (barkun) ha pak, ha sa për të
thyer urinë. Ra qielli dhe e zuri (e mbuloi) shih te QIELL,~I. S'kishte
ku e zinte (e kapte) qeni dikë shih te QEN,~I. I zuri bishti dhjamë shih
te DHJAM/Ë,~I. Zë brinjët me duar shih te BRINJ/Ë,~A. S'i zë bytha vend
thjeshtligj., keq. shih te VEND,~I. I kanë zënë (i kanë vënë) cergë
sytë shih te CERG/Ë,~A. I zuri çarku kokën shih te ÇARK,~U. E zë (e kap)
demin (kaun) për brirësh (nga brirët) shih te BRI,~RI. I zuri dhëmbi
bukë (tagji) shih te DHËMB,~I. Ia zuri fjalën në gojë shih te GOJ/Ë,~A.
Zë fundin e barkut shih te BARK,~U.
Më zuri goja bar (erë) shih te BAR,~I I. S'më ka zënë goja lesh shih te LESH,~I.
Më zuri gjuha (goja) lesh shih te LESH,~I. Ia kanë zënë (ia kanë
mbyllur, ia kanë vulosur) gojën me shtupë shih te SHTUP/Ë,~A. Të zë në
grykën e këmishës shih te KËMISH/Ë,~A. I zuri guri këmbët shih te
KËMB/Ë,~A. Nuk zë gjë me dorë shih te DOR/Ë,~A. E ka zënë gjumi (fle,
prehet) mbi dafina shih te DAFIN/Ë,~A. E zëntë gjumi i madh mallk. shih
te GJUM/Ë,~I. S'i zënë këmbët dhe (tokë, vend) shih te KËMB/Ë,~A. Ia
zuri këmbët me derë shih te DER/Ë,~A. Ia ka zënë kokën me derë e ka
mbërthyer mirë e s'ka nga të lëvizë, e ka në dorë; e detyron të bëjë siç
do ai.
Zë kokën me dorë habitem dhe zemërohem nga diçka e padrejtë
ose e rreme; çuditem shumë. Ka zënë (ka vënë) kore (dregëz) plaga shih
te KOR/E,~JA I. E zuri lepurin në lak shih te LAK,~U. E zë (e kap)
lepurin (dhelprën) me qerre dikush shih te QERR/E,~JA. I zuri luga ujë
shih te LUG/Ë,~A. I ka zënë magjja kokën shih te MAGJ/E,~JA. S'e zë (s'e
kap) njeri me dorë (për bishti) s'e përfill njeri, s'e fut njeri në
hesap; s'kujdeset njeri për të. E zunë me pelë për dore shih te
PEL/E,~A. Zë peshk në bar shih te BAR,~I I. Zuri (kapi) qeni një lepur
mospërf., iron. shih te QEN,~I. Sikur ka zënë (ka kapur, ka rrokur)
qiellin me dorë shih te QIELL,~I.
I zuri rrota (qerrja, rrasa)
bishtin shih te BISHT,~I. I zuri sytë buka (e mira) shih te BUK/Ë,~A. I
zëntë sytë buka! mallk. shih te SY,~RI. I kanë zënë sytë lesh shih te
LESH,~I. I kanë zënë sytë mjegull shih te MJEGULL,~A 2. I zuri (i
ndeshi, i hasi, i ra) sharra në gozhdë shih te SHARR/Ë,~A. I kishte zënë
shosha (hambari) merimanga shih te MERIMANG/Ë, ~A. I zuri shpirtin
ngjak dikujt shih te NGJAK,~U. I zëntë shtëpia (oborri) bar! mallk. shih
te BAR,~I I. Ka zënë (ka lëshuar) merimangë toka shih te MERIMANG/Ë,
~A. Nuk ia ka zënë trari kurrizin dikujt shih tek TRA,~RI. I kanë zënë
trutë ndryshk (myk) shih te NDRYSHK,~U. Nuk i zë (nuk i ngre, nuk i
merr) ujë lopata (shati) shih te LOPAT/Ë,~A. I zë vend fjala shih te
VEND,~I. S'i zë vend gjaku shih te GJAK,~U I. Nuk di kë të zë e kë të lë
s'di nga t'ia nis më parë, s'di ç'është e vlefshme, s'di ç'të zgjedh më
parë. S'i zë gjuha vend ndër dhëmbë (s'i rri gjuha prapa dhëmbëve) shih
te GJUH/Ë,~A I.