UJË m.sh.
- Lëng pa ngjyrë, pa erë, i përbërë nga oksigjeni dhe hidrogjeni, që bie si reshje, që mbush përrenjtë, lumenjtë, liqenet e detet dhe që përdoret për t’u pirë, për të larë etj. Ujë i ftohtë (i vakët, i ngrohtë, i valë). Ujë i pastër (i papastër, i kulluar, i turbullt). Ujë i mirë (i keq). Ujë i kripur (i njelmët) ujë që përmban kripë gjelle, ujë deti. Ujë i ëmbël ujë që nuk përmban kripë gjelle, ujë krojesh, lumenjsh etj. Ujë i pijshëm (i papijshëm). Ujë i lehtë (i butë) ujë që nuk përmban shumë kripëra gëlqerore. Ujë i rëndë (i fortë) ujë që përmban shumë kripëra gëlqerore. Ujë i gazuar ujë me gaz. Ujë i oksigjenuar ujë që ka dy atome oksigjeni në vend të një atomi. Ujë burimi. Ujë pusi. Ujë bore (shiu). Ujë pishe (ahu, lajthishte). Ujë grilli (guri). Ujë mali. Curril (çurkë) uji. Avull uji. Enë (kovë, gotë) uji. Qarkullimi i ujit. Një pikë ujë. Lug (koritë) për ujë. Pi ujë. I hedh ujë. Mbush ujë. Sjell(çoj) ujë. Shkoj për ujë. Pikon ujë. Pres ujin. Turbullon ujin. Laj (lahem) me ujë. Përziej (shtoj, tret) me ujë. I dha një gotë ujë. U dogja për ujë. Fut ujë barka (mushamaja). Uji lan gjithçka, veç faqen e zezë jo. fj. u.
- Masa e këtij lëngu, që mbush lumenjtë, liqenet, detet etj.; vend, shtrat, hapësirë ku është grumbulluar a ku rrjedh ky lëng (pellg, liqen, det, lumë etj). Ujë i rrjedhshëm. Ujë i ndenjur (i fjetur, i amullt). Ujërat e brendshme (e jashtme). Ujëra tokësore (kombëtare, asnjanëse, bregdetare). Ujëra nëntokësore (sipërfaqësore, ndërshtresore). Ujëra natyrore. Ujëra të lundrueshme. Uji i lumit (i liqenit, i detit). Vijë uji. Rrymë uji. Pellg uji. Niveli i ujit. Sipërfaqja e ujit. Shkarkuesi i ujit. Ndërmarrja (drejtoria) e ujërave. Mulli me ujë. Tokë nën ujë tokë që në kushte natyrore mund të ujitet; tokë që nuk ujitet. Sportet e ujit. Lojëra në ujë. Buzë ujit. Nën (mbi) ujë. Kaluan (kapërcyen) një ujë. Hyri (u fut, u zhyt, u lëshua, u hodh) në ujë. Qëndron mbi ujë. Çan ujin. Doli nga uji. Ra (u ngrit) uji. Rrethohet me ujë. Çan ujin. Doli nga uji. Ra (u ngrit) uji. Rrethohet me ujë. E mori uji. E vë nën ujë (tokën) bëj punimet e nevojshme që të mund të ujitet një tokë. Humbi si guri në ujë (në lumë)
- Tretje e një lënde në këtë lëng, e cila përdoret për të pirë, për mjekim etj.; lëndë e përgatitur me këtë lëng. Ujë gëlqereje (çimentoje). Ujë trëndafili (karafili). Ujë dafine. Ujë klori. Ujë fiziologjik. mjek. tretësirë e kripës së gjellës ose e lëndëve të tjera, që i futet të sëmurit në gjak.
- kryes. sh. Lëng i tillë i përzier me kripëra minerale, që del nga toka dhe që përdoret për mjekim. Ujëra minerale. Ujëra të nxehta. Ujëra sulfurore.
- fig. keq. Diçka e tepërt, e panevojshme në një vepër, në një krijim etj. Teksti kishte shumë ujë. I hoqi ujin e tepërt.
- vet. sh. Batica dhe zbatica. Vijnë ujërat. Ikin ujërat.
- shih UJË~T 2. Kanali i ujit. Fshikëza e ujit.
- Lëngu i një organizmi a i një bime. Ujërat e gruas. fiziol. lëngu që rrethon fëmijën gjatë barrës, që e mbron atë nga goditjet ose nga tronditjet dhe që del përpara lindjes. I mblodhi ujë gjuri (shpatulla). Ka marrë ujë në shpatull.
- Pjesë e dytë e një togfjalëshi, e cila përcakton emërtimet për disa kafshë dhe bimë që rrojnë e rriten në pellgje, lumenj, liqene, këneta e në det, si edhe për disa sende që treten në këtë lëng. Akrep uji. Breshkë uji. Gjarpër uji. Shpend uji. Korb uji. Plesht uji. Pulë uji. Fier uji. Kallam uji. Mëllagë uji. Bojëra uji.
- vet. sh. Ujëset; rrathët e trungut të pemës kur pritet për së gjeri. Mëndafsh me ujëra. Ujërat e trungut.
- përd. mb. Shumë i lagur, i qullur. U bë ujë në djersë. Jam ujë.
- përd. mb. fig. Që nuk është formuar e lidhur mirë ende, shumë i njomë. Është ujë akoma.
- përd. ndajf. Shumë mirë, rrjedhshëm; përmendsh. E di (e flet, e mësoi, e bëri) ujë diçka. *Doli mbi ujë a) i shpëtoi rrezikut, i kaloi vështirësitë; b) doli mbi të tjerët; c) keq. U zbulua, doli sheshit. Dehet me ujë iron. shih te DEHEM. Është mbi ujë është në gjendje të pasigurt e të paqëndrueshme, nuk e di si do t’i vejë puna. Pi ujë te dikush keq. është vegël e dikujt, bën punën e dikujt. Nuk pi ujë diçka nuk ka vlerë; nuk shkon, ecën, nuk zë vend, nuk ndikon. E kemi pirë këtë ujë mospërf. shih te PI. Prashit (mih, lëron) në ujë merret me një punë, nga e cila nuk del asgjë, mundohet kot, rreh ujë në havan. Pupël përmbi ujë shih te PUP/ËL,~LA. I qiti në ujë (paratë) shih te QIT. I shkon ( i vete) pas ujërave sillet a vepron sipas dëshirave të dikujt, i shkon pas qejfit. Turbullon (ngatërron) ujërat (ujin) sjell ngatërresa, hap telashe, ngatërron punët. Ujë i tërbuar shak. shih tek TËRBUAR (i,e). AS në ujë, as për ujë keq e mos më keq, s’ka ku shkon më keq. M’u bë gjaku ujë (lëng) a) u frikësova, u tremba shumë; b) u shqetësova pa masë, u mërzita, u zemërova shumë. S’bëhet gjaku ujë fj. u. nuk mund të mohohen lidhjet e afërta farefisnore. M’u bë mendja ujë s’jam në gjendje të mendoj si duhet, e kam humbur fillin a toruan, m’u prish mendja. M’u bënë sytë ujë m’u lodhën shumë sytë (kur lexoj gjatë e pa ndërprerje). M’u bënë sytë ujë për dikë e pres dikë për një kohë të gjatë e me mall. Ia bëri barkun ujë e lëndoi thellë në zemër, ia këputi shpirtin. I bën petullat me ujë (pa vaj) premton për diçka që nuk mund të bëhet. E bëri për ujë të ftohtë dikë, s’i la gjë pa thënë; b) e rrahu keq. E bëri për ujë me kripë (të kripur) dikë e rrahu keq. Bëj ujin mullar shih te MULLAR,~I. E bëri për ujë në zemër shih ZEM/ËR,~RA. Bëri një vrimë në ujë nuk nxori asgjë nga një punë që bëri, bëri një punë të kotë. Ia bëri zemrën ujë a) e mallëngjeu, e preku shumë; b) e trembi shumë, ia bëri gjakun ujë. S’bie në ato ujëra edhe poh. nuk përzihet në një punë të keqe; nuk bashkohet me pikëpamje a me mendime të gabuar, nuk hyn në një rrugë të keqe. Ia kanë rënë letrat në ujë dikujt nuk i shkon fjala, s’e dëgjon më asnjeri. Nuk ra sheqeri në ujë! iron. shih te sheqer,~i. I ra uji i valë shih te valë (i,e). Çon (shpie) ujë në mullirin e dikujt; ndihmon, përkrah dikë. I doli ujë i zi diçkaje u shkatërrua krejt, u bë shesh (një ndërtesë, një qytet etj.). Doli si vaji mbi ujë shih te vaj,~i I. I ecën kungulli mbi ujë i shkojnë punët mbarë e mirë, ka suksese (në një punë). Është hapur si vaji në ujë (në lakra) shih te vaj,~i I. Hedh farë në ujë (në lumë, në det, në shkëmb) shih te farë,~a. Hodhi një gur në ujë (në lum, në ferrë) e provoi njëherë, e bëri provë. I hedh ujë verës mundohet ta paraqitë një faj a një gabim më të lehtë nga ç’është në të vërtetë, mundohet ta zbutë gjendjen. I hedh ujë zjarrit e qetëson gjendjen e acaruar, e shuan sherrin. Humbi si kripa në ujë shih te kripë, ~a. I hyri uji (ujët) nën rrogoz (nën hasër) shih te rrogoz,~i. Jam në ato ujëra i kam hyrë një pune a një çështjeje dhe vazhdoj të merrem me të. Është si deti (si gjoli) me ujë dikush është shumë i pasur dhe rron me të gjitha të mirat. Është gogël mbi ujë shih te golël,~la. Është pus pa ujë shih te pus,~i. Është ujë që s’ecën shih tek eci. I ka dhënë ujë çeliku dikujt shih te çelik,~u. Të dhënça ujë me lugë! mallk. shih te lugë. Të jep ujë me shoshës shih te shoshë,~a. Rronte (jetonte) si gogla në ujë shih të gogël,~la. I ka rrënjët mbi ujë shih te rrënjë,~a I. Kam ujin në arë jam shumë i zënë, kam në dorë një punë të ngutshme që duhet ta përfundoj patjetër; jam me ngut. S’ka ujë në sy: a) nuk ka turp, është i pacipë; b) është shumë i varfër. Ia la kapelën mbi ujë dikujt mospërf. e mbyti dikë. Nuk i merr (nuk i ngre, nuk i zë) ujë lopata (shati) shih te LOPATË. E mban shatin në ujë dikush punon pa dobi, punon kot. E mban me ujë të ngrohtë (të vakët) e mban me fjalë të mira, por nuk i zgjidh asgjë, e mban me shpresa të kota. Nuk mban më ujë orizi (pilafi, kosi, vera) a) puna arrin në një pikë sa nuk mund të pritet më, nuk ka si të shtyhet më tej; b) nuk durohet dot më, u mbush kupa. Mban (mbush, merr) ujë me shoshë ( me shportë) shih te SHOSH/Ë,~A. Mbeti si guri në ujë (në zall, në lumë) shih te GUR,~I. Mbeti si peshku pa ujë (në zall) shih te PESHK,~U. U mbyt në lumë pa ujë u pengua në një punë për gjëra shumë të vogla e të parëndësishme; u mbyt në një pikë ujë. I ndez pushka në ujë dikujt a) i ecën kudo fjala, ia dëgjojnë fjalën kudo; b) është shumë trim. E ndez zjarrin në ujë është shumë i zoti, bën atë që s’ta merr mendja, nxjerr ujë nga guri. Ngre ujin përpjetë bën edhe atë që duket e pamundur. Të nis me shoshë për ujë shih te SHOSH/Ë,~A. Noton (lundron) në një (në dy) gisht ujë shih te GISHT,~I. Noton në të njëjtat (në po ato) ujëra me dikë keq. ndjek po atë rrugë si dikush tjetër, ka pak a shumë po ato mendime e pikëpamje, është njësoj si ai; është po në atë gjendje të padëshirueshme. Nxjerr (qit) ujë (vaj, mjaltë) nga guri dikush shih te VAJ,~I I. Nxjerr ujë në vatër dikush shih te VATËR,~RA. I nxori ujë të zi a) diçkaje e shkatërroi diçka nga rrënjët; b) dikujt e mundoi shumë dikë, i mori shpirtin duke e detyruar të bëjë një punë shumë të rëndë; e qortoi rënd dikë dhe e dërrmoi moralisht. Një shat ujë shih te SHAT,~I. E pagoi ujin për raki shih te PAGUAJ. Peshkon në ujë të turbullt (në ujëra të turbullta) keq. shih te PESHKOJ. Pi ujë nga një shishe dikush shih te PI. Ka pirë shumë ujëra dikush ka parë shumë gjëra në jetë, ka përvojë të madhe. Qesh edhe me ujin e kulluar shih te QESH. Rreh (shtyp) ujë në havan shih te RRAH. Ka rrjedhur (ka kaluar) shumë ujë ka kaluar një kohë e gjatë. Shkoi (vajti) si guri në ujë (në lumë, në pellg) shih te gur. Shkon (vete) me shoshë për ujë shih te shoshë,~a. Ta shkon (ta çon, ta lëshon, ta fut, ta kalon) ujin (ujët) nën rrogoz (nën hasër, nën vete) shih te rrogoz,~i. U shkri (u tret) si kripa në ujë shih te kripë,~a. E vuri barkun në ujë shih te bark,~u. Nuk e vë ujin në zjarr shih te zjarr. I ka ardhur uji në mulli dikujt i shkojnë punët mbarë, i ecën fati. I zuri luga ujë shih te lugë,~a. I çon të gjithë të pinë ujë dikush shih te pi. Të çon (të shpie) në krua (në shtatë kroje, në njëqind çezma, në dyzet çezma) e s’të jep ujë shih te krua, kroi. S’di t’i japë ujë (as) gomarit dikush mospërf. shih te gomar,~i. Të fut në ujë (në lumë, në pus; në det) e të nxjerr pa u lagur shih te lagem. Është për ta humbur (për ta zhdukur) me gur në ujë nuk duhet zënë në gojë fare, nuk duhet përmendur më. S’i jep kush një gotë ujë dikujt nuk kujdeset askush për të, s’i jep kush asnjë ndihmë. Të jep ujë me bisht (me shpinë) të lugës shih te bisht,~i. Të jep ujë me bisht (me shpinë) të lugës shih te bisht,~i. Ka një gju ujë në një lumë etj. shih te gju,~ri. Kërkon ta ndalë ujin me këmbë dikush mundohet kot, përpiqet për diçka që s’ka se si të bëhet. T’i lash këmbët e t’i pish ujin dikujt shih te laj. I lëshon shumë ujë mullirit mospërf. shih te lëshoj. Mbart (mban) verë e pi ujë shih teverë,~ II. Mbytet në një pikë (lugë, gotë, filxhan, gisht) ujë mospërf. e humbet toruan shumë shpejt, hutohet edhe përpara një gjeje fare të vogël. Mulliri bluan me aq ujë sa ka fj. u. shih te mulli,~ri. Ngjajnë (janë) si dy pika uji janë shumë të ngjashëm më njëri-tjetrin, janë pothuajse të njëllojtë. Një pikë ujë në det (në oqean) diçka shumë e vogël, sasi e pallogaritshme, gjë që s’duket fare. Kemi pirë ujë në një krua shih te krua, kroi. Ka pirë ujë në shumë burime (kroje) ka përvojë të gjatë në jetë, është i rrahur nga jeta. Ta shet ujin e pusit për verë shih te verë,~a II. Nuk shkon gjithmonë kungulli mbi ujë fj. u. shih te kungull,~i. Shto ujë e shto miell mospërf. shih te shtoj. E bëri dy ujë e një oriz e prishi diçka, e bëri të cilësisë së dobët. Kush ha djathë nga të hoxhës, pëlcet për ujë fj.u. shih te koxhë,~a. Mëllagë uji bot. Takër. Ujërat e bardha ujërat e reshjeve. Ujë mbretëror lëng i verdhë e tymues, që përftohet duke përzier një pjesë acid nitrik me tri pjesë acid klorhidrik dhe që gërryen të gjitha metalet. Ujë i rëndë fiz.., kim. lëngë me dendësi më të madhe se uji i zakonshëm, që del nga bashkimi kimik i izotopit të hidrogjenit me oksigjenin dhe që përdoret në industrinë bërthamore. Ujërat e verdha ujëra që nuk lëvizin, ujëra të ndenjura. Ujë (lëng) xhami lëndë ngjitëse e tretshme, me përbërje kimike të posaçme, që përdoret për qëllime të ndryshme në industri. Ujërat e zeza (e liga) ujërat e përziera me jashtëqitjet e njerëzve.
- UJË as.
- shih UJË~I. Ujët fle, hasmi s’fle. fj. u.
- euf. Jashtëqitje e njeriut. Ujët e hollë (e vogël) lëng që përftohet në veshkat, mblidhet në një fshikëz të posaçme dhe del jashtë nga organizmi. Ujët e trashë (e madh) jashtëqitjet nga zorra e trashë. Bën (derdh) ujët. I mbahet ujët nuk e bën dot ujët e hollë.
- Kalitja që i bëhet një vegle prej hekuri duke e zhytur në ujë mbasi e nxehim. I dha ujë (sëpatës, thikës). I doli ujët (sëpatës, thikës).